Luận về khởi nghiệp


BÀI ĐĂNG TRÊN TẠP CHÍ DOANH NHÂN SỐ  THÁNG 4/2019
Nguyn Xuân Trường là mt nhân vt thú v. Mt người tr, khi nghip trong lĩnh vc đang hng hc la là Thương mi đin t [TMDT] là mt điu đáng n. Tuy vy, cái tên ca Trường được biết đến nhiu khi bn quyết định ri ghế CEO AHAMOVE. Qua bc tâm thư mà bn phát hành, công chúng biết nhiu hơn đến nhng góc ti ca cái gi là KHI NGHIP (gi cho sang là start up).

Chính điu này làm tôi suy nghĩ không ít. Mt vài k nim còn sót li. Đâu đó khong 5 hay 6 năm trước gì đấy, tôi cùng vài người bn làm mt bn kiến ngh Khung Pháp Lý cho hot động ca UBER ti Vit Nam. Vic làm này không mang li bt kì mt li ích thương mi nào. Nó ch đơn gin xut phát t cái t ái ca mt trí thc, không cam nhìn nhng điu ngang trái, đôi khi có th cn bước tiến lên ca xã hi. Tt nhiên là chuyn ch đi đến đâu. Lý do cho cái chuyn không đi đến đâu thì nhiu. Tuy vy, kết li thì đó vn là mt tht bi ca riêng tôi, dù tôi được s h tr rt ln t các bn trong lĩnh vc Lut và đặc bit là trong lĩnh vc công ngh cao.

Cũng chính t ngày y, tôi có dp tiếp cn rt gn vi Big Data, ecommerce, fintech. Chính nhng tri nghim y đã mang li cho tôi cơ hi được thy nhng người tr đốt tin cho cuc chơi KHI NGHIP, phá hu tt c nhng gì mà đôi khi gia đình cht chiu dành dm, trong khi nếu bình tâm hơn mt chút, có th h đã không rơi vào cnh như vy.

NHNG NHM LN V START UP
Trước khi xung tin, các bn phi phân bit start up (khi nghip) và SMEs (doanh nghip va và nh). Nhìn v ngoài thì c hai rt ging nhau, đều là nhng doanh nghip rt khiêm tn v mt tin bn. Nhưng bn cht bên trong, chúng khác nhau hoàn toàn.

SMEs kinh doanh quan tâm đến doanh s và chi phí. H bán th có th to ra li nhun trong ngn hn (hoc trung và dài hn, nhưng vn có th hình dung mt cách tương đối rõ ràng). Trong khi đó, cái mà các start up bán là trin vng. Airbnb nhng ngày đầu bán trin vng thay đổi toàn b ngành kinh doanh lưu trú trên toàn cu, UBER bán trin vng thay đổi cách thc vn hành ca ngành taxi.

V nguyên tc, mt người có tin, có ý tưởng có th cân nhc vic h mun tr thành SMEs hay mun là start up. Trong trường hp này lut chơi cũng rt đơn gin, mun làm SMEs, bn không th đòi biên li nhun quá nhiu so vi đặc thù mà ngành ngh mang li. Trong khi đó start up s mang li cho bn danh vng, tin bc đủ c. Nhưng cái giá phi tr thì báo chí li ít nói đến: ri ro ln.

Nói cho d hình dung. Bn có khong 5t đồng. Bn mun làm như AHAMOVE hay m mt công ty chuyên giao hàng. Nhim v ca mi la chn là khác nhau. Chi tiết s được trình bày thêm dưới đây.

GÀ HAY TRNG?
Đây là câu hi mà CEO ca AHAMOVE đã hi trong "tâm thư" ca mình.
Start up luôn gn lin vi qui mô th trường rt ln. Ti sao nhng ngày đầu, UBER có th tung ra nhng gói cước giá rt r cho khách đi xe và chiết khu & thưởng nhiu cho tài xế? Bơi h cn phi làm th trường hoc gi theo ngôn ng chính thng là xây dng th trường. Vic này cn hai [02] công đon:
Mt là: cho khách hàng làm quen vi th trường (educating customers). Gii thích Airbnb là gì lôi thôi lm, cho xài th vi giá rt bèo là biết. Sau đó, khách hàng s t khc r rê bn bè “Ê, xài th đi, tao xài ri. Ngon!.
Hai là: m rng th trường.

Tt c nhng công vic này giao hết cho b phn marketing làm. Trong ngân sách 10 triu USD để gy dng th trường, b phn marketing phi tiêu cho sch s tin này. Đo đếm s thành công ca b phn marketing được xác định thông qua vic h đã làm cho BAO NHIÊU người Vit Nam biết đến UBER. Chuyn li hay l không thuc phm vi quan tâm ca h. Chiến dch marketing kết thúc, h mang li mt th trường, ví d 10 triu khách hàng các đô th ln ca VN, b phn kinh doanh phi tìm cách kiếm tin t th trường đó. Cái TH TRƯỜNG LN chính là giá tr ca các start up để tiến hành IPO. Nhưng như trên tôi đã nói, bn cht start up ch bán cái TRIN VNG là bi trước các vòng gi vn th ba hoc thm chí là IPO, thì các start up vn đang l sc máu.

Điu kin cn
Các start-up mun thành công, h cn đến hai yếu t: (i) Vn đầu tư và (ii) khung pháp lý vn hành.
Trong đó vn là điu kin đầu tiên phi tính đến. Bt kì mt d án kinh doanh nào cũng phi cn có vn. Đối vi các start-up điu y càng đúng. T ý tưởng thú v đến ch thương mi hoá (hoc hin thc hoá) nó cn phi có s h tr v tài chính. Mt sn phm thú v s là vô nghĩa nếu sn phm y không được người dùng biết đến và s dng. Ti sao nhng người tr phi dùng grab food hoc thanh toán bng Momo? Bi ngay t nhng ngày đầu h được hưởng li t chính vic các sn phm này gim giá hoc “tng” cho h nhng li ích. Có mt đim chung ca các start up trong nhng ngày đầu đưa ra sn phm đó là được s dng sn phm min phí hoc giá rt thp. Chi phí R&D, chi phí làm th trường đều cn đến nhng khon ngân sách khng l.

Tuy vy khi start up đã tr vng, bt đầu định hình mt “th trường ngách”, đó cũng là khi ny ranh nhng va chm gia các sn phm mi vi các lc lượng sn xut cũ. Mt cách logic, khi mà v trí độc tôn b đe do, các doanh nghip kinh doanh truyn thng s vùng vy. Cho nên, vic các doanh nghip trong ngành taxi phn ng vi s bành trướng ca Grab cn thy rng nó là điu bình thường.

Cùng vi sc ép cnh tranh, các mô hình start up s làm ny sinh nhng vn d khác như trách nhim đối vi người dùng, thuế thu nhp, các vn đề v lao động. Tng hp tt c nhng điu này đòi hi phi có s điu tiết ca Nhà nước. Đim mnh và đồng thi cũng là gót chân Achilles” đó là h đã to nên nhng sn phm hoc ngành ngh chưa tng có trước đây, vượt khi mi d đoán ca nhà nước. Đó cũng là phép th đối vi các nhà nước trong vic kim soát đối vi nhng ngành mi ra đời trong cách mng công nghip 4.0. Nhng hô hào c xuý cách mng 4.0 hay không chính là đây. S có nhiu yếu t tác động đến vic xây dng khung pháp lý để kim soát, nhưng mt môi trường kinh doanh khc nghit và kém ci m vi cái mi, s khiến cho nhng c gng ca start up trong giai đon trước s b bóp nght trước các quyết định hành chính. Hoc đôi khi, các doanh nghip này phi chn con đường “tho hip” để cùng tn ti song song vi các ngành kinh doanh truyn thng.

Mt vài nhn định v Vit Nam và gi ý
Mt quc gia xp x 90 triu dân vi, t l người tr cao là mnh đất màu m ca start up. Nhưng hin trng hin nay ca vic qun lý nhà nước đã khiến cho th trường (start up) không phát trin như kì vng. S thiếu nht quán và khó d đoán ca pháp lut làm cho các nhà đầu tư phi chùn tay. Có l chính điu đó làm cho th trường vn cho start up ca Vit Nam kém nhn nhp, mc cho các tuyên b chính thc ca Vit Nam luôn c xuý cho cách mng 4.0. Mt khái cnh không th không tính đến đó là đôi khi khung pháp lý mp m còn tr thành công c để các doanh nghip truyn thng s dng làm công c tranh đot th trường vi các start up. Các v kin kéo dài làm cho chí phí kin tng và tuân th pháp lý (legal & compliance) gia tăng. Chính điu này làm cho chi phí vn hành ca start up gia tăng.

Dân s đông, chính tr và an ninh n định là nhng li đim ln ca Vit Nam. Cho nên mun Vit Nam tr thành đim đến ca các “kì lân công ngh”, Vit Nam cn phi làm nhiu hơn, trước hết là s ci m v môi trường kinh doanh. S ci m không ch dng li vic các cp lãnh đạo cao nht tuyên b ng h 4.0 mà quan trng hơn nó phi được th hin tính rõ ràng & d d đoán ca pháp lut, là s h tr trong giai đon đầu gia nhp th trường và cam kết tuân th nghiêm chnh qui lut cnh tranh ca th trường.

Kết
Start up là kinh doanh, không phi là nơi để nhng “đứa tr to xác” th hin. Ý tưởng kinh doanh có th là ca nhng người tr, nhưng tin cho d án là ca nhng nhà đầu tư lão luyn. H không khi nào mang tin để mt vài người nào đó đốt” cho cái tôi ca tui tr. Start up nghe rt “sang”. Nhưng đừng vì cái danh “sang” mà la chn nhng vic lãng phí. Mt start up mà không d liu được l trình và kế hoch huy động vn, không biết “vn có trước hay th trường có trước” thì d án chết là chuyn bình thường.
Thế nên, nhng người tr hãy luôn khao khát, hãy luôn mơ nhng gic mơ rt ln. Nhưng nhng doanh nhân s hu “start up kì lân”, h luôn có tm nhìn nht quán, h thuyết phc được các nhà đầu tư tin vào tm nhìn ca h và trong mt môi trường kinh doanh thân thin. Quan sát th trường start up trong thi gian qua, có th tm kết lun thiếu mt trong nhng yếu t này thì con đường đến thành công ch nm trong nhng gic mơ ca tui tr.

Nhận xét